niedziela, 17 stycznia 2021 r. Dzisiaj imieniny: Antoniego, Jana, Sabiniana

Polska prowincja

Gmina Komańcza

Image

Informacje

Na zdjęciu powyżej centrum Komańczy, siedziby gminy (zobacz na mapie).

Gmina Komańcza jest trzecią pod względem powierzchni jednostką samorządu terytorialnego w Polsce. Leży w południowo-wschodniej części kraju w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim. Gmina Komańcza znajduje się na granicy Bieszczadów i Beskidu Niskiego. Liczy 45,5 tys. ha powierzchni oraz 5,5 tys. mieszkańców. Dzieli się na 14 sołectw i jedno osiedle.

Za datę powstania osady Komańcza uważa się rok 1512. W początkach istnienia miejscowość nosiła nazwę Krzemienna jednak w związku z tym, że między XI a XIII wiekiem z Rusi Kijowskiej przybyli tu Komanowie (pol. Połowcy), plemię turańskie, postanowiono wieś nazwać Komańczą na ich cześć, jako pierwszych osadników mieszkających na tym terenie. Do pierwszego rozbioru Polski, w 1772 roku, wieś znajdowała się w ziemi sanockiej, w województwie ruskim Po 1772 roku znalazła się w zaborze austriackim w prowincji Galicja.

Pod względem administracyjnym wieś należała w pierwszych latach niewoli do cyrkułu leskiego, później sanockiego. Ruchy narodowowyzwoleńcze z 1848, które ogarnęły niemal całą Europę (Wiosna Ludów), nie ominęły również Komańczy. W maju 1849 rozegrała się na tej ziemi bitwa partyzantów polskich z oddziałami armii austriackiej. Potyczka zakończyła się zwycięstwem Polaków.

Komańcza do początku I wojny światowej znajdowała się w powiecie w Sanoku i była jedną z wsi gminy Bukowsko. W czasie trwania zaboru austriackiego przez terytorium wsi ciągnęła się biegnąca do twierdzy Przemyśl i dalej do Lwowa linia kolejowa z Austro-Węgier. Podczas I wojny światowej w okolicach miejscowości toczyły się ciężkie walki pomiędzy C.K. wojskami a Rosjanami m.in na szczycie wzniesienia Sokoliska.

W okresie międzywojennym wieś, ze względu na swój specyficzny mikroklimat, stała się uzdrowiskiem. Powstała wtedy część nazwana później Letniskiem. Na jego terenie powstało kilka pensjonatów, w których wypoczywali w większości studenci i kolejarze ze Lwowa. W Komańczy spędzał urlop trzykrotny premier II Rzeczpospolitej - Kazimierz Bartel.

W przededniu wybuchu II wojny światowej, Komańcza była miejscem stacjonowania garnizonu macierzystego Batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) “Komańcza”.W chwili agresji niemieckiej na Polskę - 1 września 1939 roku - Batalion KOP “Komańcza” wchodził w skład 2 Pułku Piechoty KOP “Karpaty” i w jego ramach prowadził w tym rejonie działania obronne. W chwili nastania okupacji niemieckiej po klęsce Kampanii Wrześniowej Żydzi żyjący we wsi przed wojną zostali w 1942 roku wywiezieni do obozu kaźni w Zasławiu i tam straceni.

Zakończenie II wojny światowej nie przyniosło uspokojenia w tym miejscu. Komańcza stała się areną walk między LWP i UPA.

Ludność, przeważnie łemkowska, która mieszkała w Komańczy do 1945 roku, została wysiedlona: część mieszkańców w 1946r. na sowiecką Ukrainę, a podczas Akcji “Wisła” w 1947 roku na Ziemie Odzyskane. Obowiązkowi opuszczenia wsi nie podlegali fachowcy potrzebni w odbudowie kraju  - m. in. leśnicy i kolejarze. Wielu mieszkanców wróciło w rodzinne strony na początku lat 60 i żyje tu do dnia dzisiejszego.

Współcześnie Komańcza jest lokalnym ośrodkiem zacieśniania wzajemnych dobrosąsiedzkich kontaktów z partnerskimi miejscowościami ze Słowacji. Dzięki swoim walorom turystycznym, przyrodniczym i krajobrazowym miejscowość stanowi także cel wypraw turystów z całej Polski i zagranicy.

Gmina Komańcza - wizualizacja

 


Gmina Komańcza leży w południowej części województwa podkarpackiego na styku Beskidu Niskiego i Bieszczadów. Od południa graniczy ze Słowacją. Granice gminy wyznaczają: od południa granica państwa ze Słowacją, od wschodu z gminą Cisna, od północnego-wschodu z gmina Baligród i Zagórz, od północy z gminami Bukowsko i Rymanów, od zachodu z gmina Dukla.
 
Komańcza posiada status miejscowości uzdrowiskowej a gmina zgodnie z uchwałą Rady Gminy z dnia 20 września 1990 roku uznana została za gminę ekologiczną. Jest jednym z najczystszych zakątków w Polsce. Teren gminy jest gęsto zalesiony (obszar pokryty lasem przekracza 70% jej całkowitej powierzchni).
Fot. 1 - most kolejowy w Komańczy. Fot. 2 - Dolina Osławy, która oddziela Beskid Niski od Bieszczadów. Fot. 3 - główna droga, kóra prowadzi przez centrum Komańczy i drogowskaz dobrze pokazujący położenie miejscowości. Fot. 4 - widok na Komańczę od strony cerkwi. Fot. 5 - potok Barbarka płynący przez Komańczę.



Gmina Komańcza położona jest na pograniczu kultur co zaowocowało wieloma ciekawymi zabytkami i obiektami, związanymi z historią Polski.
Fot. 1 - klasztor Sióstr Nazaretanek, miejsce internowania Prymasa 1000-lecia Stefana Wyszyńskiego w latach 1955 - 1956. Fot. 2 - cerkiew w Komańczy. Fot. 3 - cerkiew w Turzańsku. Wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Fot. 4 - drewniana cerkiew z 1882 r. w Szczawnem. Fot. 5 - cerkiew w Wisłoku Wielkim wzniesiona w latach 1850-1854.



 
Fot. 1 - murowana parawanowa dzwonnica z pocz. XX w. przy cerkwi w Radoszycach. Fot. 2 - murowana cerkiew parafialna z 1806 roku w Smolniku. Fot. 3 - drewniana cerkiew zbudowana w 1824 r. i konsekrowana w 1826 r. w Rzepedzi. Fot. 4 - Dworzec kolejowy z 1872 r. w Łupkowie. Wtedy też powstała Pierwsza Węgiersko-Galicyjska Kolej Żelazna, która połączyła – poprzez Przełęcz Łupkowską – ówczesną Galicję z Węgrami, a docelowo Budapeszt ze Lwowem. Fot. 5 - rzeka Osława koło Smolnika.

Dziedzictwo Gminy Komańcza

 

 

 
Klasztor ss. Nazaretanek, był ostatnim miejscem internowania Prymasa Tysiąclecia ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego od 27 października 1955 do 26 października 1956. To właśnie w Komańczy, 16 maja 1956, Prymas napisał tekst Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego. Klasztorny pokój, w którym mieszkał Prymas Tysiąclecia jest udostępniony odwiedzającym to miejsce pielgrzymom. Klasztor powstał w 1931 r. i siostry Nazaretanki prowadziły tu szeroko pojętą działalność charytatywną. W latach 30 -tych XX w. wypoczywał tu trzykrotny premier RP prof. Kazimierz Bartel. W 1953 r. gościł tu podczas wędrówki ze swoimi studentami po Bieszczadach ks. dr Karol Wojtyła.



W 1802 roku wzniesiono w Komańczy cerkiew greckokatolicką pw. Opieki Matki Bożej (od 1963 roku cerkiew prawosławna) - jeden z trzech przykładów (obok cerkwi w Rzepedzi i Turzańsku) wschodniołemkowskiego, tzw. osławskiego drewnianego budownictwa sakralnego. W 1834 wzniesiono dzwonnicę bramną, a w 1836 odbudowano zakrystię. Cerkiew była wielokrotnie remontowana. 13 września 2006 cerkiew wraz z wyposażeniem doszczętnie spłonęła; strażakom udało się uratować jedynie zabytkową dzwonnicę. 14 października 2010 całkowicie odbudowaną cerkiew poświęcił metropolita warszawski i całej Polski, arcybiskup Sawa. Obok cerkwi zachował się stary cmentarz.



Fot. 1 i 2 - greckokatolicka cerkiew w Komańczy. Została ona przeniesiona ze wsi Dudyńce w 1988 i ustawiona na piętrowej murowanej podstawie.
Fot. 3 - kościół rzymskokatolicki w Komańczy. Został zbudowany w 1927, podczas wojny spłonął, po wojnie wybudowano nowy, drewniany kościół. Częściowo do jego budowy użyto drewna z rozbieranych po wojnie cerkwi greckokatolickich.
Fot. 4 i 5 - Wisłok Wielki położony jest w zachodniej części Gminy Komańcza. Dzieje wsi sięgają XIV wieku. Wisłok Wielki zawdzięcza powstanie królowi Kazimierzowi III Wielkiemu. We wsi znajduje się cerkiew greckokatolicka pw. Świętego Onufrego (obecnie kościół rzym.-kat.) wybudowana wraz z murowaną dzwonnicą bramną w latach 1850-1854. Wcześniejszy kościół pw. św. Ducha uległ zniszczeniu ok. 1874. Świątynia w Wisłoku, podobnie jak kilka innych zachowanych w dolinie Osławy cerkwi reprezentuje typ architektury sakralnej, rozpowszechniony w XIX w. na terenie środkowego i wschodniego Podkarpacia. Cerkiew ta jest konstrukcji zrębowej, trójdzielna o dachu kalenicowym. Nad niewyodrębnioną bryłą babińca została usytuowana niewielka wieżyczka. Jest ona ewenementem w greckokatolickiej architekturze sakralnej



 
Szczawne. Jest jedną z najstarszych wsi na tym terenie. Pierwsze wzmianki o istnieniu w tym miejscu osadnictwa pochodzą z XIV wieku. 28 maja 1437 miejscowość została ulokowana na prawie wołoskim na mocy przywileju wydanemu Jakubowi Wołochowi przez królową Zofię. Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.
Dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Zaśnięcia Matki Boskiej (ob. cerkiew filialna prawosławna) wzniesiona w latach 1888-1889. Równocześnie z cerkwią wzniesiona została drewniana dzwonnica. Znajduje się na niewielkim wzniesieniu w pobliżu drogi do Komańczy. Cerkiew została zbudowana w 1889 przez cieślę Hojsana z Płonnej. W pobliżu cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica, również z 1889. Jest to budowla o konstrukcji słupowej, z dachem namiotowym, wyposażona w cztery dzwony. Na przycerkiewnym cmentarzu wznoszą się dwa wysokie drewniane krzyże, z których jeden upamiętnia 1000-lecie chrztu Rusi. Nabożeństwa w cerkwi celebrowane są co drugą niedzielę przez duchownych z Morochowa. Główna uroczystość przypada 28 sierpnia (według starego stylu 15 sierpnia) – w święto Zaśnięcia Bogurodzicy.



Turzańsk. Miejscowość powstała na początku XVI wieku za sprawą przywileju lokacyjnego, który został wydany Jaczkowi synowi kniazia ze Szczawnego przez ówczesnego starostę sanockiego - Mikołaja Kamienieckiego.
W 1526 roku pojawia się wzmianka o cerkwi we wsi. Obecna zabytkowa drewniana cerkiew parafialna pw. św. Michała Archanioła powstała w latach 1801-1803. Pierwotnie była cerkwią greckokatolicką. Obecnie jest cerkwią prawosławną. Stanowi ona jeden z nielicznych już przykładów wschodnio-łemkowskiej (osławskiej) architektury sakralnej. Obok świątyni znajduje się, powstała w 1817 roku najwyższa w polskich Karpatach słupowo-ramowa dzwonnica.



Fot. 1, 2 i 3 - cerkiew w Smolniku. Smolnik założony został 12 września 1511 roku za sprawą przywileju lokacyjnego wydanego przez ówczesnego starostę sanockiego Mikołaja Kamienieckiego szlachcicowi Jackowi Kulczyckiemu. Wieś została szybko zasiedlona. W Smolniku po latach świetności pozostała murowana cerkiew parafialna pw. św. Mikołaja z 1806 roku, konsekrowana w 1846, wzniesiona na miejscu pierwotnej, pochodzącej z 1744 roku, zapewne drewnianej. Do czasów współczesnych zachował się zabytkowy ikonostas z XIX wieku. Obok cerkwi znajduje się dzwonnica oraz przycerkiewna nekropolia z kilkoma zabytkowymi nagrobkami.
Fot. 4 i 5 - cerkiew w Radoszycach. Pierwsze wzmianki o Radoszycach pochodzą z II połowy XIV wieku z okresu panowania króla Kazimierza III Wielkiego z Kodyfikacji Dyplomatycznej Małopolski. W 1868 roku wzniesiono drewnianą cerkiew pw. św. Dymitra. Powstała ona w miejscu starej, pochodzącej prawdopodobnie z początku XVI w i jest przykładem formy pośredniej między typem osławskim a zachodniołemkowskim w sakralnej architekturze drewnianej na tym obszarze.



Fot. 1 - zabytkowa murowana brama-dzwonnica cerkwi w Radoszycach z pocz. XX wieku, zwieńczona trzema hełmami o formie podobnej do kopuł cerkwi.
Fot. 2, 3, 4 i 5 - cerkiew w Rzepedzi. Rzepedź lokowano jako wieś królewską w 1526 na mocy przywileju wydanego przez starostę sanockiego Mikołaja Wolskiego. Z tego roku pochodzi też wzmianka o pierwszej cerkwi we wsi. Cerkiew powstała w 1824 na miejscu wcześniejszej. W 1869 uzupełniono jej wyposażenie wnętrza o ikonostas, w 1896 – przebudowano. Obecnie jestu kościół rzymsko-katolicki, ale odbywają tu sę także nabożeństwa grecko-katolickie. Przy świątyni jest stary cmentarz cerkiewny.



Kapliczki w Gminie Komańcza. Doskonale uzupełniają i podkreślają niezwykły krajobraz kulturowy tej ziemi.

 

Turystyka w Gminie Komańcza

 

 

Gmina Komańcza posiada sprzyjające warunki dla rozwoju turystyki, leży w regionie o niskim poziomie uprzemysłowienia i urbanizacji. To jedna z najbardziej czystych pod względem ekologicznym gmin w Polsce. Jeszcze w latach międzywojennych Komańcza zaczęła się rozwijać jako wieś letniskowa. Powierzchnia gminy jest zalesiona w 74 %, 1/5 jej powierzchni wchodzi w skład dwóch parków krajobrazowych Jaśliskiego i Ciśniańsko-Wetlińskiego.
Elementem pejzażu kulturowego Gminy Komańcza są XIX wieczne cerkwie i kapliczki połemkowskie. Sprzyja to doskonale rozwojowi bardzo nowoczesnej i szybko rozwijającej się dziedziny turystyki, tzw. turystyki kulturowej.
Fot. 1 - krajobraz Beskidu Niskiego koło Wisłoka Wielkiego. Fot. 2 - górski strumień i źródełko w Radoszycach. Źródełko zaczęło uchodzi za cudowne, a woda ma słynąć z mocy uzdrawiającej. Po kolejnych przypadkach uzdrowień zaczęły odbywać się tu uroczystości pielgrzymkowo-odpustowe początkowo dwa razy w roku, a później już jednokrotnie w każdy dziewiąty czwartek po Święcie Zmartwychwstania Pańskiego, licząc według juliańskiego kalendarza liturgicznego (odpowiada to ruchomej dacie rzymskokatolickiego Święta Bożego Ciała przyjętej w kalendarzu gregoriańskim).
Fot. 4 i 5 - kapliczka na drzewie i kapliczka pw. Ofiarowania Matki Bożej w Świątyni wzniesiona przy cudownym źródełku w Radoszycach na miejscu pierwotnej, powstałej w roku 1878 lub 1892. Przy owej kapliczce odbywają się cykliczne odpusty, podczas których można poznać miejscową kulturę, skosztować regionalnych specjałów kulinarnych a także posłuchać łemkowskiej muzyki.



Fotk. 1 - budynek dworca kolejowego w Łupkowie. Stacja kolejowa na trasie łączącej Budapeszt z Przemyślem. Była to inwestycja ważna i strategiczna pod względem wojskowym dla Austro-Węgierskiej monarchii. Miała służyć sprawnemu transportowi wojsk i zaopatrzenia do podprzemyskiej twierdzy w razie konfliktu z Rosją. W nowo powstałym budynku stacji działał urząd pocztowy i telegraf. W 1880 gościł na tej stacji cesarz Franciszek Józef I. Fot. 2 - zabytkowa wieża ciśnień obok dworca. Fot. 3 - jeden z wiaduktów stacji w Łupkowie. Fot. 4 - monument poświęcony żołnierzom poległym na łubkowskiej przełęczy w czsie I wojny światowej. O tej bitwie pisał Jarosław Hasek. Znana postać literacka, czyli dzielny "Wojak Szwejk" który jechał eszelonem z Humennego do Sanoka musiał jechać przez Łupków. Dzisiaj ślady tej znanej postaci z powieści J. Haska są wielką atrakcją turystyczną.
Fot. 5 - krajobraz z okolic Nowego Łupkowa, czyli granicy między Beskidem Niskim i Bieszczadami.



Ta trzecia co do wielkości gmina w Polsce posiada dwa parki krajobrazowe, pięć rezerwatów i liczne pomniki przyrody. Gminę obejmuje także europejska sieć ekologiczna - Natura 2000, a także dwa Obszary Chronionego Krajobrazu.W ostatnich latach na terenie Gminy Komańcza dynamicznie rozwija się baza turystyczna. Powstałe ośrodki wypoczynkowe, pensjonaty, schroniska oraz około 40 gospodarstw agroturystycznych proponują atrakcyjną i różnorodną ofertę turystyczną. W okresie letnim można skorzystać z jazdy konnej, przejażdżek dyliżansem, a w zimie z kuligów, psich zaprzęgów, jazdy na nartach biegowych
i zjazdowych oraz z naturalnych stoków saneczkowych. Dla myśliwych organizowane są polowania.
Fot. 1 - krajobraz okolic Smolika. Fot. 2 - rzeka Osława w okolicach Turzańska. Fot. 3 - rzeka Osławica koło Rzepedzi. Fot. 4 - krajobraz w okolicy Turzańska. Fot. 5 - krajobraz w okolicy wsi Kulaszne.



 

 

Perspektywy Rozwoju G. Komańcza

 

Poza walorami turystycznymi Gmina Komańcza posiada szereg atutów które sprawiają, że życie mieszkańców staje się coraz bardziej znośne i wygodne. Zabudowa staje się coraz bardzej nowoczesna a za tym podąża rozwój infrastruktury. Symbolem tych zmian może być dokonana rozbudowa i przebudowa Gminnego Ośrodka Zdrowia w Komańczy, w celu zapewnienia prawidłowej opieki zdrowotnej mieszkańcom Gminy Komańcza (fot. 3 ).
Fot. 1 - droga w Komańczy na Cisną. Fot. 2 - gospodarstwo agroturystyczne w Komańczy. Fot. 4 - hotel i restauracja w Komańczy. Fot. 5 - budynek dworca kolejowego w Komańczy.



W gospodarce Gminy Komańcza można wyodrębnić kilka głównych działów takich jak: przemysł drzewny, usługi, leśnictwo, handel i rolnictwo. Ze względu na górskie położenie struktura powierzchni jest dość specyficzna i wynosi: użytki rolne - 23%, użytki leśne - 69%. Rolnictwem w Gminie Komańcza zajmuje się obecnie 743 indywidualne gospodarstwa rolne o łącznej powierzchni 7 624 ha użytków rolnych, z czego użytki zielone stanowią 4532 ha. Produkcja zwierzęca oparta jest na chowie bydła mlecznego i mięsnego. Wśród rolników notuje się duże zainteresowanie produkcją zdrowej żywności. Ze względu na fakt, że ponad 70 % powierzchni gminy pokrywają lasy istotne znaczenie w gospodarce gminy odgrywa leśnictwo. Najistotniejszym podmiotem jest tutaj Nadleśnictwo Komańcza w zasięgu, którego znajduje 48 % obszarów leśnych. Działalność gospodarcza nadleśnictwa to nie tylko pozyskiwanie surowca drzewnego, lecz także uboczne pozyskiwanie innych darów leśnych: choinek, nasion, runa leśnego, grzybów, ziół, dziczyzny. Prowadzona gospodarka leśna zmierza do zachowania w stanie naturalnym zasobów leśnych, ich pomnażania, a także ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych.W ostatnich latach dynamicznie rozwijają się, prowadzone w oparciu o gospodarstwa rolne, usługi agroturystyczne. Obecnie na terenie gminy funkcjonuje ponad 50 gospodarstw agroturystycznych.
Fot. 1 - linia kolejowa z Komańczy do Cisnej. Fot. 2 - użytki rolne koło Turzańska. Fot. 3 - centrum Rzepedzi. Fot. 4 - „Nowy Styl" - Bieszczadzkie Zakłady Przemysłu Drzewnego w Rzepedzi. Fot. 5 - budynek Nadleśnictwa w Komańczy.



Wielkim atutem Gminy Komańcza jest jej położenie: leży ona przy granicy polsko- słowackiej. Sprawia to, że w naturalny sposób kwitnie wzajemna współpraca społeczności lokalnych sąsiadujących państw Unii Europejskiej. Tędy prowadził odwieczy bursztynowy szlak z Węgier do Polski. W przygranicznym Łupkowie funkcjonuje osobowe kolejowe przejście graniczne na Słowację, oraz przejście drogowe w Radoszycach.
Fot. 1 - dworzec kolejowy w Komańczy. Fot. 2 - fragment wielkiej pętli bieszczadzkiej koło Łupkowa. Fot. 3 - droga do Radoszyc, fragment dawnego szlaku bursztynowego. Fot. 4 - nowoczesna droga w miejscowości Kulaszne. Fot. 5 - budynek nowej remizy OSP w Komańczy.