niedziela, 17 stycznia 2021 r. Dzisiaj imieniny: Antoniego, Jana, Sabiniana

Polska prowincja

  • rozmiar:
  • A
  • A
  • A

Tomaszów Lubelski

Image

Informacje

Centrum Tomaszowa Lubelskiego (zobacz na mapie).

Tomaszów Lubelski jest miastem w województwie lubelskim, położonym na wysokości 275 m n.p.m. nad rzeką Sołokiją na pograniczu Roztocza i Grzędy Solskiej.

Liczba mieszkańców wynosi 21 tys.

Historia miasta

Na początku XVII wieku na gruntach wsi Rogóźno, nad rzeką Sołokiją (wtedy zwaną Bełzem), powstała osada zwana według tradycji Jelitowem (nazwę swą wzięła od herbu Zamojskich - Jelita). Niewątpliwie głównym pomysłodawcą przedsięwzięcia był kanclerz wielki koronny, twórca ordynacji zamojskiej Jan Zamojski. W 1612 roku osada otrzymała nazwę Tomaszów. Zabudowa przyszłego miasta skupiała się wokół dużego kwadratowego rynku. Mając na względzie cele obronne, osada otoczona została wałami ziemi. Jej położenie miało kapitalne znaczenie dla dalszego rozwoju. Wiódł tędy ważny szlak handlowy z centrum Rzeczypospolitej na jej południowo-wschodnie kresy.

25 maja 1621 roku Tomasz Zamojski nadał osadzie miejski przywilej lokacyjny. Ustrój wewnętrzny nowo powstałego miasta opierał się na prawie magdeburskim. Około roku 1630 miasto liczył już blisko 4 tysiące mieszkańców. Pomyślny rozwój Tomaszowa w połowie XVII w. przerwały wojny prowadzone z wojskami Chmielnickiego i ze Szwedami. Wojska kozackie i szwedzkie grabiły miasto i mordowały jego mieszkańców. Miasto wyludniały także epidemie zwane w owych czasach "morowym powietrzem". W drugiej połowie XVIII wieku wyniszczona i osłabiona Rzeczpospolita uległa sąsiednim Mocarstwom: Rosji, Prusom i Austrii. Tomaszów znalazł się w zaborze austriackim. W roku 1775 wielki pożar zniszczył znaczną część miasta.

Wiek XIX to okres wielkich powstań narodowych, w których tomaszowianie brali czynny udział. W powstaniu listopadowym 1830 roku tworzono tu pułk ochotników pod nazwą "Złota Chorągiew Wolności". Podczas powstania styczniowego działały w mieście terenowe władze powstańcze tzw. Tomaszowski Rząd Narodowy.

Do wybuchu I wojny światowej Tomaszów funkcjonował jako lokalny ośrodek administracji oraz stacjonował tu garnizon wojsk cesarskich. W roku 1921 Tomaszów odwiedził marszałek Józef Piłsudski, który udekorował  Krzyżem Virtuti Militari dwa miejscowe pułki kawalerii za udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W okresie II Rzeczypospolitej miasto zaczęło się rozwijać gospodarczo i kulturalnie, wzniesiono nowe budowle takie jak: budynek gimnazjum, gmach sejmiku powiatowego, hale targowe, rozbudowano szpital miejski.

Okres II wojny światowej odcisnął krwawe piętno na Tomaszowie. Już 7 września 1939 roku samoloty niemieckie zbombardowały miasto, najbardziej ucierpiała jego zachodnia część, zginęło wielu mieszkańców. W dniach 17-20 IX 1939 połączone armie "Lublin" i "Kraków", dowodzone przez gen. Tadeusza Piskora, stoczyły w rejonie Tomaszowa bitwę z okrążającymi je wojskami niemieckimi; okrążenia nie dało się przełamać, wobec dużych strat oraz braku amunicji oddziały polskie skapitulowały. Nastał dla Tomaszowa długi okres okupacji. Mieszkańcy wzięli czynny udział w walkach w obronie, wysiedlanych przez Niemców, wsi Zamojszczyzny. W czasie okupacji hitlerowcy wymordowali około połowy mieszkańców miasta (w przeważającej mierze pochodzenia żydowskiego). Tomaszów poniósł ogromne straty materialne.

Nowe władze rozpoczęły rządy w 1944 r. od wprowadzenia nowych porządków, przede wszystkim politycznych. Przystąpiono do walki z przeciwnikami ideologicznymi. 

Odbudowa i rozbudowa miasta w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, w okresie tym nastąpił znaczny rozwój miasta. Wraz z reformą administracji publicznej z dniem 1 stycznia 1999 roku Tomaszów ponownie stał się miastem powiatowym.

 

Strona główna | Tomaszów L |

Tomaszów Lubelski - wizualizacja

 

             
 
Tomaszów Lubelski jest jednym z najciekawszych miast południowo-wschodniej Polski. Można tu spotkać sporo interesujących zabytków, które dobrze wtopiły się we współczesny krajobraz. W centrum Tomaszowa Lubelskiego stoją dwa charakterystyczne obiekty: budynek Państwowej Szkoły Muzycznej i prawosławna cerkiew (fot. 1). Najcenniejszym zabytkiem Tomaszowa L. jest drewniany kościół parafialny z 1627 roku, przebudowany w 1727 r. (fot. 2). Drugim interesującym zabytkiem jest cerkiew św. Mikołaja z 1889 r. (fot. 3). Charakterystyczną budowlą jest nowoczesny kościół wznoszony w latach 1934-1950 (fot. 4). Przedwojenne budownictwo dobrze reprezentuje budynek Wydziału Powiatowego Sejmiku Tomaszowskiego z 1925 roku (fot. 5).



Tomaszów Lubelski leży na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych. Tu znajduje się węzeł dróg wojewódzkich nr 850 oraz nr 853, a także drogi krajowej nr 17, która prowadzi do przejścia granicznego w Hrebennem. Miasto jest bazą wypadową na Roztocze. Fot. 1 - ulica Lwowska, która jest jednocześnie fragmentem drogi krajowej nr 17.
 Fot. 2 i 3 - współczesne  centrum Tomaszowa Lub.  Fot. 4 - panorama Tomaszowa. Fot. 5 - budynek Biblioteki im. T. Zamoyskiego.



Fot. 1 - pomnik na kirkucie w Tomaszowie Lub. Świadectwo wielowiekowej obecności Żydów w tym mieście. Fot. 2 - dawny młyn wodny na rzece Sołokija. Fot. 3 - cmentarzwojenny z II wojny światowej. Fot. 4 - pomnik poświęcony T. Kościuszce wystawiony prze społeczeństwo Ziemi tomaszowskiej w 1921 r. Fot. 5 - pomnik z 1921 r. wystawiony dla uczczenia Konstytucji 3 Maja.




Fot. 1 i 2 - tomaszowski rynek.  Fot. 2, 4 i 5 - ulica Lwowska, reprezentacyjna ulica Tomaszowa na której ulokowane są główne urzędy.




Mniej znane ale charakterystyczne oblicze Tomaszowa Lub. W lesie na terenie miasta zlokalizowane są przyrodnicze ścieżki edukacyjne (fot. 1 i 2). Również na terenie miasta w Siwej Dolinie znajdują się trasy narciarskie, jedne z najlepszych w Polsce (opinia Justyny Kowalczyk) (fot. 3. 4 i 5).


Dziedzictwo Tomaszowa Lubelskiego
Parafię Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Tomaszowie Lubelskim erygowano 6 maja 1674 r. Kościół farny Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie fundował ordynat Tomasz Zamoyski (1627-29), który także uposażył nowo erygowaną parafię.W 1727 r. wystawiono nową świątynię – ufundowaną przez ordynata Michała Zdzisłąwa Zamoyskiego. Przetrwała ona do naszych czasów i znana jest jako modrzewiowy kościół – sanktuarium.
Wybudowany w 1727 r. kościół modrzewiowy jest jednym z najbardziej znanych drewnianych kościołów barokowych w Polsce i  jedynym na Zamojszczyźnie kościołem dwuwiekowym, przykładem pełnego zastosowania form barokowych w drewnie. Fasadę wieńczą dwie kwadratowewieże zakończone hełmami. Obok kościoła zabytkowa drewniana dzwonnica zrębowa z XVIII w. W sanktuarium jest także ładnie wkomponowany współcześnie wybudowany Dom Pielgrzyma.



 

 
We wnętrzu kościoła najciekawszy jest manierystyczny ołtarz główny z XVII w. z obrazem Matki Boskiej Szkaplerznej. (fot. 1 i 2).  Obraz przybył do Tomaszowa w 1664 r. i wkrótce też zasłynął cudami. Rozwiązania konstrukcyjne wnętrza dowodzą, że projektował go wytrawny architekt, związany z  rodziną Zamoyskich (fot. 3). Ciekawe są również boczne ołtarze (fot. 4) oraz organy (fot. 5).


Fot. 1, 2 i 3 - Cerkiew św. Mikołaja w Tomaszowie Lubelskim. Świątynię, w stylu bizantyjsko-rosyjskim, zbudowano z państwowego rosyjskiego funduszu przeznaczonego na analogiczne cele w latach 1885-1890. Świątynia była nieprzerwanie czynna w czasie I wojny światowej, w dwudziestoleciu międzywojennym i podczas II wojny światowej.
Fot. 4 - „Herbaciarnia” – dom drewniany z 1895 roku na Rynku. Fot. 5 - pomnik żołnierzy Armii Krajowej wystawiony w 2003 r.




Cmentarz żydowski w Tomaszowie Lubelskim – zajmuje powierzchnię 2 ha, na której znajduje się około trzydziestu nagrobków i dwa ohele. W 1993 na cmentarzu przeprowadzono prace restauracyjne i porządkowe oraz wybudowano pomnik ku czci ofiar Holocaustu.


Fot. 1 - 4, cmentarz żołnierzy poległych w czaie bitwy pod Tomaszowem w kampanii wrześniowej 1939 r.
Fot. 2 - grób generała dywizji Wojska Polskiego, szefa Sztabu Generalnego WP (1926–1931), dowódcy Armii „Lublin” w kampanii wrześniowej 1939 roku. 23 września 1990 urna z prochami spoczęła na tym cmentarzu.
Fot. 5 - pomnik upamiętniający pobyt Józefa Piłsudskiego w Tomaszowie Lub.



Fot. 1 - Dom Związku Ziemian, budynek z 1930 roku, obecnie sąd rejonowy. Fot. 2 - budynek mieszkalny doktora S. Cybulskiego, tzw. "Cybulówka", obecnie siedziba
-
s
Sanepidu. Fot. 3 - Izba Pamięci Terroru Komunistycznego. Fot. 4 i 5 - stary młyn wodny na Sołokiji z malowniczą sadzawką.

 

Perspektywy Rozwoju Tomaszowa Lubelskiego

 

 
Ciekawie  przedstawiają się szkoły tomaszowskiej oświaty. Zespół Szkół Nr 1 im. Bartosza Głowackiego znajduje się w zabytkowym budynku z 1923 r (fot. 1 i 2). W podobnym budynku ma swoją siedzibę GIMNAZJUM NR 2 im. Papieża Jana Pawła II (fot. 3). Siedziba Państwoej Szkoły Muzycznej I stopnia to murowana budowla powstała na bazie dawnej parterowej remizy strażackiej z 1907 roku. W 1923 roku starą remizę rozebrano aw 1927 roku wybudowano nową strażnicę z wieżą. Budynek ponownie został gruntownie odnowiony w 1999 roku. (fot. 4). Nowoczesny budynek posiada Zespół Szkół Nr 4 im. Jarosława Dąbrowskiego (fot. 5).







Obok Zespółu Szkół Nr 4 im. Jarosława Dąbrowskiego znajduje się duży kompleks obiektów sportowych z krytym kortem tenisowym (fot. 1, 2, 3 i 4). Ważnym obiektem jest stadion sportowy (fot. 5).




 
Stadion Miejski TKS "Tomasowia" oprócz funksji piłkarskiej jest również przystosowany do finału biegów narciarskich. (fot. 1 i 2).
Tomaszów Lubelski jest miastem przystosowanym do wygodnego zamieszkania. Położone między Roztoczem a Grzędą Sokalską posiada łagodny klimat i duży stopień nasłonecznienia. Powstają liczne nowe osiedla mieszkaniowe (fot. 3 i 4) a stare drzewa tworzą malownicze miejskie krajobrazy (fot. 5).



Miasto leży tylko 22 km od przejścia granicznego z Ukrainą Hrebenne - Rawa Ruska. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku istnieją plany budowy obwodnicy Tomaszowa, które są jednak systematycznie odkładane. W ostatnich latach miasto gruntownie zmodernizowało się i wyładniało. Nowoczesne budownictwo sąsiaduje z odnowionymi zabytkami.