Polska Prowincja

Ziemia Hrubieszowska

Informacje

Na zdjęciu powyżej cerkiew

w Dłużniowie.

Ziemia Hrubieszowska położona jest w południowo-wschodniej części województwa lubelskiego.

Ziemia Hrubieszowska jest miejscem szczególnym i wiedzieli o tym osadnicy w naszych pradziejach. Intensywność i ciągłość osadnictwa pradziejowego w Kotlinie Hrubieszowskiej należy do bardzo wyjątkowych w Polsce. W Gródku odkryto ślady osad i cmentarzysk wielu kultur. To tutaj jest jedna z największych osad neolitycznych oraz największe cmentarzysko gockie w Europie. Legendarny Masłomęcz, to gocka stolica regionu, którą założyli Skandynawowie, rozwijając tutaj jedną z najbardziej fascynujących kultur starożytnej Europy.

Ziemia Hrubieszowska usiana jest licznymi grodziskami po dawnych Grodach Czerwieńskich, które budowano w średniowieczu w celu obrony pogranicza polsko-ruskiego.

Ciekawą historią wyróżnia się Horodło. To właśnie tutaj, w 1413 roku, podpisano unię między Polską i Litwą, w związku z nowym zagrożeniem ze strony Krzyżaków. 448 lat później doszło pod Horodłem do wielkiej manifestacji patriotycznej łączącej Polaków, Rusinów i Litwinów, wyrażającej sprzeciw carskiemu uciskowi. Pamiątką tego wydarzenia jest usypany wówczas kopiec, a przypominający Unię Horodelską z 1413 roku.

Ziemię Hrubieszowską wybrał Stanisław Staszic, tworząc pierwszą przedspółdzielczą organizację rolniczą w Europie, Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Zakupioną przez siebie ziemię przekazał chłopom w wieczyste użytkowanie, zwolnił ich z pańszczyzny i stworzył instytucje niezbędne do normalnego funkcjonowania w tym tak bardzo zacofanym oświatowo i rolniczo terenie.

Hrubieszów to najdalej na wschód wysunięte miasto polskie. To tutaj urodził się Bolesław Prus, autor Lalki i Faraona. Tutaj przyszedł na świat i spędził dzieciństwo prof. Wiktor Zin, architekt, rysownik, regionalista, autor programu „Piórkiem i Węglem”. W Hrubieszowie służył Henryk Dobrzański, późniejszy „Hubal”. Stąd pochodzi Abraham Stern wynalazca pierwszej na świecie maszyny do liczenia, kosiarki i żniwiarki.

Pałac w Dołhobyczowie projektował Antonio Corazzi, autor Teatru Wielkiego w Warszawie. W Turkowicach zachowały się budynki monastyru, którego pierwszą przeoryszą była wielka księżna Maria Magdalena Gorczakowa, ciotka cara Mikołaja II.

W Uchaniach Jakub Uchański, prymas Polski, wystawił w 1575 roku renesansowy kościół, obecnie zabytek kl „0”.

Ze Strzyżowa pochodzi Mieczysław Bekker, twórca pojazdu księżycowego używanego trzykrotnie w misjach Apollo.

W kościele w Uchaniach są piękne nagrobki porównywalne z wawelskimi, w Dołhobyczowie kopia wieży kościoła Mariackiego, a w Kryłowie ruiny zamku na dawnej wyspie.

Na Ziemi Hrubieszowskiej zobaczymy liczne cerkiewki z jedyną w Polsce 13-to kopułową świątynią w Hrubieszowie. Najwięcej drewnianych cerkiewek zachowało się w okolicach Dołhobyczowa.

Hrubieszowszczyzna położona jest nad jedną z najpiękniejszych rzek w Europie, nad dzikim Bugiem z malowniczym przełomem w Ślipczu.

Również przyroda nie poskąpiła nam osobliwości przyrodniczych. Zobaczymy tutaj rzadko występującego w Polsce susła perełkowanego, żołnę i roślinność stepową.

W celu ochrony bogactwa przyrodniczego utworzono obszary chronione. Są to: Strzelecki Park Krajobrazowy, Nadbużański Obszar Chronionego Krajobrazu, Dołhobyczowski Obszar Chronionego Krajobrazu, rezerwaty „Liski”, „Suśle Wzgórza” i „Gliniska” oraz użytki ekologiczne „Jezioro Kacapka” i „Błonia Nadbużańskie”.

Największe rzeki to: Bug i Huczwa.

Są tutaj czynne dwa przejścia graniczne: drogowe Zosin – Ustiług i kolejowe Hrubieszów – Izow oraz jedno w budowie, w miejscowości Dołhobyczów, łączące Polskę z Ukrainą.

Ziemia Hrubieszowska - wizualizacja.


Z. Hrubieszowska to teren typowo rolniczy. W większości jest lekko pofałdowany i niezwykle malowniczy. Na fot. 1 krajobraz w okolicach Dołhobyczowa. Na fot. 2 i 3 majowe pola w gminie Trzeszczany. Fot. 4 - zboże z kwitnącymi makami w Dolinie Bugu k. Czumowa. Fot. 5 - stogi z fasolą, uprawianą k. Mołożowa.


Rzeka Bug jest jednym z najciekawszych elementów krajobrazu Ziemi Hrubieszowskiej. Rzeka jest tutaj dzika, nieujarzmiona i wyjątkowo piękna. Na fot. 1 starorzecze Bugu w Kryłowie. Na fot. 2 rzeka w miejscowości Gołębie. Od tej miejscowości Bug staje się granicą między Polską a Ukrainą. Fot. 3 - roślinność nadbużańska w miejscowości Gołębie. Fot. 4 - słup graniczny nad Bugiem w Horodle. Na fot. 5 rozlewisko Bugu w miejscowości Husynne.


Te tereny mają wyjątkowo bogate dziedzictwo kulturowo - historyczne. Położone na pograniczu kultur i religii owocują ciekawymi zabytkami. Na fot. 1 park w Kryłowie z zabytową bramą, jest częścią byłego dworskiego parku. Na fot. 2 kościół w Czerniczynie, który kiedyś był cerkwią greckokatolicką. Na fot. 3 ruiny zespołu dworsko - pałacowego w Moroczynie. Fot. 4 - "zarządcówka" Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego St. Staszica w Dziekanowie. Fot. 5 kapliczka i dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie kościół katolicki w Modryniu.


Fragment renesansowych nagrobków w kościele w Uchaniach (fot. 1). Fragment fresków w prawosławnej cerkwi w Dołhobyczowie (fot. 2). Ołtarz z Matką Boską Sokalską w kościele w Hrubieszowie (fot. 3). Dworek Du Chateau, w którym obecnie mieści się Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie (fot. 4). Stara kapliczka k. Żniatynia (fot. 5).

Cerkwie Z. Hrubieszowskiej


Dawna cerkiew greckokatolicka w Szpikołosach (fot. 1). Cerkiew zbudowana z drewna sosnowego, konstrukcji wieńcowej z uciętymi ostatkami, trójdzielna. Obecnie kościół rzymsko-katolicki p.w. Matki Boskiej Łaskawej.


Chłopiatyn. Drewniana cerkiew greckokatolicka z 1863 r. pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego, przypominająca cerkiewki beskidzkie. Obecnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Matki Kościoła.


Dłużniów. Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Podniesienia Krzyża Świętego z 1882 r.. Jedna z największych drewnianych cerkwi w Polsce. Obecnie użytkowana jako kościół rzymskokatolicki.


Horodło. Drewniana cerkiew greckokatolicka z 1932 r. W środku wspaniały rokokowy ikonostas z XVIII w. Pochodzi on z Maciejowa na Wołyniu, a odnowiony i zrekonstruowany został w 1998 r.


Myców. Dawna cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Św. Mikołaja z 1865 r. Wzniesiona z zachowaniem tradycji budownictwa cerkiewnego.Obecnie służy jako kaplica rzymsko - katolicka.


Cerkiew prawosławna w stylu bizantyjskim 1904 r. pod wezwaniem św. Symeona Słupnika. Ostatnio pięknie odnowiona. W środku piękny ikonostas wykonany współcześnie na Ukrainie.

Teratyn (fot. 1). Kiedyś stała tu XVIII wieczna cerkiew drewniana. W jej miejsce w II poł. XIX w. władze rosyjskie zbudowały cerkiew murowaną. Po II wojnie św. zamieniona na kościół rzymsko – katolicki.

Czerniczyn (fot. 2 i 3). Dawna cerkiew parafii greckokatolickiej, pw. Wszystkich Świętych, obecnie kościół parafii rzymskokatolickiej, pw. św. Jana Chrzciciela. Została wzniesiona, w roku 1870, na miejscu drewnianej świątyni istniejącej już w 1791. W 1875 roku zamieniona na cerkiew prawosławną. Od 1949 służy jako kościół rzymsko-katolicki.

Modryń (fot. 4). Najstarsza cerkiew w tym regionie, wzniesiona w 1740 r. z Fundacji Rozalii Wilgi. Początkowo unicka, później prawosławna, a następnie rekoncyliowana na kościół rzymskokatolicki. Cenny przykład budowli sakralnej, której indywidualny kształt nadany został dzięki połączeniu barokowej szaty zewnętrznej z elementami tradycyjnego budownictwa drewnianego.

Wiszniów (fot. 5). Dawna cerkiew prawosławna, obecnie kościół parafialny. Cerkiew wkrótce po wybudowaniu zamieniono na prawosławną i następnie po częściowej przebudowie w 1922 r. erygowano na kościół rzymsko- katolicki. Należy do grupy cerkwi powstałych w ostatnich latach przed kasatą unii, którym zaczęto nadawać obce na tych terenach ukształtowanie i zdobnictwo charakterystyczne dla architektury rosyjskiej.


Cerkiew przy Żeńskim Domu Zakonnym p.w. Matki Bożej w Turkowicach (fot. 1 i 2). Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia NMP w Hrubieszowie (fot. 3, 4 i 5). Jedna z nielicznych ciągle czynnych cerkwi w regionie. Zbudowana w 1873 r.na miejscu rozebranego w 1785 r. kościoła parafialnego. Jest to typowa budowla sakralna z drugiej połowy XIX w., budowanych na polecenie władz carskich w stylu rosyjsko-bizantyjskim. Zwieńczona jest trzynastoma typowymi cebulastymi kopułami: jedną nad dzwonnicą, pięcioma w tradycyjnym układzie nad centralną częścią nawy głównej, trzema nad każdym ze skrzydeł oraz jedną nad prezbiterium. Jest jedyną w Polsce i drugą w Europie cerkwią z trzynastoma kopułami.

Kościoły Z. Hrubieszowskiej


Dołhobyczów. Neogotycki kościół rzymskokatolicki p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej, zbudowany w latach 1910-1914, według projektu Konowicza (fot. 1, 2 i 3). Głównym fundatorem był Stefan Świeżawski. Jedna z wież kościoła jest miniaturą słynnej wieży krakowskiego Kościoła Mariackiego. Świątynia ta była wotum wdzięczności dla Stolicy Apostolskiej za udzielenie dyspensy umożliwiającej zawarcie małżeństwa przy pokrewieństwie. Trzeszczany. Parafia istniała tu już w XV w. Obecny kościół neogotycki wybudowany w latach 1913-1924 wg projektu architekta Stefana Szyllera.

Horodło. Kościół parafialny p.w. Św. Jacka i MB Różańcowej. To dawna świątynia po dominikanach, którzy przybyli do Horodła tuż przed zawarciem unii. W połowie XVIII w. powstał obecny kościół. To piękna, późnobarokowa budowla, wybitnie pasująca do otoczenia. Na fasadzie zaznaczone ślady po ostrzelaniu świątyni przez bolszewików w 1920 r. (Fot. 2). Ołtarz główny jest murowany, rokokowy z II poł. XVIII w.


Kościół w Uchaniach. Zabytek klasy "0". Wspaniały przykład architektury "renesansu lubelskiego". Najcenniejszą częścią kościoła wyposażonego prez prymasa Jakuba Uchańskiego są nagrobki z pracowni Santi Gucciego (fot. 4). Z tej pracowni pochodzi nagrobek króla Stefana Batorego w katedrze na Wawelu. Więcej o tym wspaniałym kościele tutaj.


Kościół drewniany w Moniatyczach z 1870 roku, wzniesiony jako ostatni przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości (fot. 1, 2 i 3). Kościół w Strzyżowie, wcześniej był cerkwią greckokatolicką, a później prawosławną (fot. 3 i 4). Położony tuż nad mocno meandrującym Bugiem.


Kościół barokowy z 1790 r. p. w. Św. Michała Archanioła w Żniatyniu. Do 1928 r. służył wiernym zarówno łacińskiego jak i greckiego obrządku, pozostając pod zarządem proboszcza łacińskiego (fot. 1 i 2). Kościół parafialny w Kryłowie (fot. 3 i 4). Parafia w Kryłowie istniała już w XV wieku należy do najstarszych na tych terenach. Obecny kościół wniesiono z fundacji Anieli Chrzanowskiej jako piąty w tym miejscu. Poprzednie powstały kolejno w XV w. 1637, 1695 i 1754 r. jako kościoły drewniane. Kościół wotywny z XIX w. w Malicach, ufundowany po śmierci męża przez żonę (fot. 5).


Kościół i klasztor Dominikanów w Hrubieszowie (fot. 1 i 2). Wzniesiony w latach 1736-1766 na miejscu wcześniejszego kościoła drewnianego. Kościół wzniesiony w stylu barokowym, wnętrze głównie w stylu rokoko. Obok kościoła czworoboczna murowana dzwonnica z drugiej połowy XIX w. Do kościoła przylega budynek dawnego klasztoru Dominikanów. Sanktuarium Matki Bożej Sokalskiej w Hrubieszowie (fot. 3 i 4). Dawna cerkiew grekokatolicka z końca XVIII wieku, w 1875 roku przekształcona na cerkiew prawosławną, a w 1918 roku rekoncyliowana na kościół rzymskokatolicki pw. Św. Stanisława Kostki. Cudowny obraz Matki Bożej Sokalskiej (fot. 5) przez wieki odbierał cześć w miejscowości Żwirka (część miasta Sokal) w kościele oo. bernardynów. 8 września 1724 r. słynący łaskami obraz został ukoronowany przez arcybiskupa lwowskiego Jana Skarbka. Był czwartym obrazem koronowanym na prawie papieskim na ziemiach Rzeczypospolitej, po obrazie Matki Bożej Częstochowskiej, obrazie Matki Bożej Trockiej i obrazie Matki Bożej Kodeńskiej. Po II wojnie światowej obraz został przewieziony do kościoła bernardynów w Krakowie, a od 2002r. znajduje się w Hrubieszowie.

Inne zabytki Z. Hrubieszowskiej


Ruiny zespołu dworskiego w Moroczynie (fot. 1). XIX-wieczny dwór został wybudowany przez Chrzanowskich. Na przełomie XIX i XX wieku obiekt został przebudowany według projektu architekta Stanisława Czachórskiego. Budynek dawnej cukrowni w Nieledwi (fot. 2). Pochodzi on z 1898 r. i ma już wartość zabytkową. Późnobarokowy pałac w Strzyżowie (fot. 3 i 4), wzniesiony w latach 1762-86 z woli Ludwiki Honoraty i Stanisława Lubomirskich. Po pożarze został przebudowany przez Ożarowskich w 1836 r. uzyskując pewne elementy klasyczne. Dwór murowany w Gołębiu z 1902 r. (fot. 5).


Dawny urząd gminy w Mirczu (fot. 1). Budynek drewniany, parterowyy został wniesiony w końcu XIX w. Zabytek architektury wiejskiej. Stanowi przykład kształtowania się dziewiętnastowiecznego budownictwa użyteczności publicznej. Obecnie mieści się w nim biblioteka. W Hrubieszowie również można spotkać zabytkowe, drewniane domy. Ich cechą charakterystyczną są ganki z rzeźbionymi elementami (fot. 2, 3 i 4). Bokinia (fot. 5). Dworek, w którym przebywał światowej sławy architekt Du Chateau.


Zamek w Kryłowie (fot. 1, 2 i 3). Budowę murowanej twierdzy na wyspie, otoczonej ramionami Bugu, rozpoczęto w 1497 roku. W 1651 roku przebywał tutaj przez dwa dni król Jan Kazimierz, kiedy podążał pod Beresteczko. Zamek był wielokrotnie niszczony w wyniku działań wojennych. Ostatecznie, w I poł. XVIII w. zamek był tak zniszczony, że nie nadawał się do odbudowy i popadł w ruinę. Zachowana neogotycka brama wjazdowa wraz z domkiem odźwiernego jest jednym tego rodzaju obiektem na terenie województwa lubelskiego (fot. 4 i 5). Nieistniejący już neogotycki pałac wzniósł na pocz. XIX w. Józef Chrzanowski. Początkowo był to parterowy, barokowo - klasycystyczny dwór. Dopiero później Antoni Horodyski, który ożenił się z Józefą Chrzanowską, rozbudował obiekt tworząc piękny i okazały pałac. Budowla została zniszczona podczas II wojny światowej. Pozostała tylko ta brama pałacowa i aleja kasztanowa, prowadząca do dawnego pałacu.

Dołhobyczów. Późnoklasycystyczny pałac z kolumnowym portykiem (fot. 1). To rezydencja w XIX w. Rastawieckich, a w I poł. XX w. Świeżawskich. Twórcą tego pałacu był Antonio Corazzi, ten sam, który zaprojektował Teatr Wielki w Warszawie. Stylowo obie budowle są rzeczywiście do siebie podobne.

Dwór w Oszczowie z drugiej połowy XVIII w. (fot. 2). Teraz mieszczą się tutaj Warsztaty Terapii Zajęciowej.

Turkowice. Monastyr wybudowany na początku XX wieku przez prawosławnego biskupa lubelskiego, z carską protekcją (fot. 3 i 4). Po I wojnie światowej był tu Zakład dla Sierot Wojennych. Teraz dawny monastyr należy do Zespołu Szkół Rolniczych.

Pałac w Czumowie (fot. 5). Położony na wysokiej skarpie, blisko miejsca przeprawy przez Bug Bolesława Chrobrego. Folwark szlachecki istniał tu już w XIV w. Ten pałacyk został wybudowany w II poł. XIX w. przez włoskich architektów dla rodziny Pohoreckich.

Pałac klasycystyczny w Werbkowicach (fot. 1 i 2). Wzniesiony w I poł. XIX w. przez Rulikowskich.

Zabytkowy zajazd w Jarosławcu (fot. 2).

Stary cmentarz prawosławny w Mycowie (fot. 4). Wśród grobów i starych buków stoi secesyjna kaplica grobowa Hulimków, właścicieli majątku Myców (fot. 5).


Kapliczka w Szpikołosach (fot.1). Wzniesiona w 1906 r., jako wotum dziękczynne za to, że panująca wówczas na tym terenie cholera dość łaskawie obeszła się z miejscową ludnością oraz za szczęśliwy powrót kilku zesłańców z Sybiru. Kapliczka w Mołodiatyczach (fot. 2). Kapliczka w Nieledwi (fot. 3). Św. Nepomucen w Uchaniach (fot. 4) i w Mołożowie (fot. 5).


XVIII-wieczna kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena w Moroczynie (fot. 1). Z ową kapliczką wiąże się tragiczna historia przytoczona przez prof. Wiktora Zina w książce pt. "Opowieści o polskich kapliczkach": „W relacji ludzi z ubiegłego wieku przy budowli tej rosły kiedyś cztery potężne jawory. Wiosną 1863 roku Kozacy stacjonujący wówczas w Hrubieszowie przywieźli wozem czterech związanych ze sobą młodych ludzi. Powieszono ich właśnie tutaj, przy kapliczce, chociaż kilometr dalej na wzgórzu dziekanowskim, zwanym dziś Szubymycia, czyli szubienica, wieszano innych „buntowników”, jak Rosjanie nazywali powstańców. Kilka dni wisieli nieszczęśliwcy ku przestrodze wszystkich nieposłusznych. Pogrzebano ich na dziekanowskim cmentarzu. Stara kapliczka k. Żniatynia (fot. 2). Kapliczka z figurą św. Mikołaja w Kolonii Kryłów (fot. 3). Rokokowa figura św. Mikołaja (fot. 4), jest niezwykle oryginalna i zapewne jedyna tego rodzaju w kraju. Przedstawia biskupa naturalnej wielkości. W ubiegłym wieku ciągnęły tutaj tłumy pielgrzymów. U stóp figury wypływa źródełko, którego woda ma wedłu podań właściwości leczące kobiety z bezpłodności. Figura św. Józefa na dziedzińcu dawnego manastyru w Turkowicach (fot. 5). Postawiona z wdzięczności za ocalenie w czasie wojny.


Figury przed kościołem w Horodle (fot. 1 i 2). Przywiezione po wojnie z okolic Lwowa i Sokala, po przesunięciu granic polski. Figura św. Jana Nepomucena na rozwidleniu dróg w Oszczowie (fot. 3). XIX wieczna kapliczka przed kościołe w Horodle (fot. 4). Kapliczka św. Antoniego w Uchaniach (fot. 5).

Historia na Z. Hrubieszowskiej



10 października 1861 r. na tych polach (fot. 2) odbyła się największa manifestacja, poprzedzająca wybuch Powstania Styczniowego w Królestwie Polskim. Była to wielka manifestacja trzech narodów: Polaków, Rusinów i Litwinów, do której doszło pod Horodłem w rocznicę Unii Horodelskiej. Wyrażała ona sprzeciw carskiemu uciskowi, a pamiątką po tym głośnym w tych czasach wydarzeniu jest usypany wówczas wielki kopiec (fot. 1), upamiętniający unię z 1413 roku. Chyba najsławniejszym wydarzeniem na Z. Hrubieszowskiej była unia w Horodle z 1413 roku, która na stale zapisała to miasto w historii. Wtedy to do Horodła przybyli przedstawiciele najznakomitszych rodów polskich i litewskich, z królem Władysławem Jagiełłą i wielkim księciem Witoldem na czele. Nastąpiło wielkie zbliżenie obu narodów, które na kilka wieków zmieniło historię w tej części Europy. Po zamku w Horodle zostały tylko wały obronne, zwane Wałami Jagielońskimi (fot. 3). W miejcu gdzie stał zamek stoi dziś słup graniczny (fot. 4). Pozostałością po wspaniałych czasach Horodła są stojące w parku kamienne lwy (fot. 5), ktore prawdopodobnie kiedyś były wyposażeniem zamku.


Rzadko się zdarza, by jakiś człowiek tak zasłużył na wdzięczność ze strony obywateli. Taką postacią był Stanisław Staszic. Jego pomniki można spotkać w całym regionie i były one stawiane naprawdę spontanicznie. Najczęściej nazywany jest dobrodziejem rolników. W 1816 r. założył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie, pierwszą organizację rolniczą w Europie. Według intencji założyciela miało być „…wzorem sprawiedliwego urządzenia włościan dla ratowania się wspólnie w nieszczęściach”. Siedzibą Towarzystwa był Dziekanów. Do dzisiaj zachowała się kuźnia (fot. 1) i tzw. zarządcówka (fot. 2). Na fot. 3 zajazd w Jarosławcu, w którym mieściło się Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Na fot. 4 - "logo" TRH. Pomik St. Staszica w Jarosławcu (fot. 5).

Chłopi w dobrach fundacji zostali zwolnieni z pańszczyzny i otrzymali ziemię na własność. Od początku istnienia fundacji stanowiska prezesów Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego piastowali przedstawiciele postępowej rodziny Grotthusów. Później władze carskie zaczęły ingerować w obsadę urzędników, ale organizacja przetrwała do czasów powojennych. Wizerunek St. Staszica na pomniku w Jarosławcu (fot. 1). Pomnik st. Staszica w Hrubieszowie. Ekspozycja poświęcona St. Staszicowi w muzeum w Hrubieszowie (fot. 3). Dziekanów, główna siedziba TRH (fot. 4).

W tym domu (fot. 5) mieszkał w latach 1934-36 Henryk Dobrzański „Hubal” – pierwszy organizator zbrojnego oporu przeciwko hitlerowskiemu okupantowi.


Na Z. Hrubieszowskiej miały też miejsce krwawe wydarzenia, z walkami nacjonalistów ukraińskich. Świadczą o tym pomniki,które nie tylko przypominają o tych wydarzeniach, ale służą pojednaniu. Na fot. 1 i 2 - pomnik w Horodle. Na fot. 3 - kamień w Kryłowie z tablicą, na której jest napis w j. polskim i ukraińskim: Trzeba obalić mury i przezwyciężyć nieufność, aby razem budować harmonijną i pokojową przyszłość, gdyż zgodnie ze słowami filozofa Hryhorija Skoworody: "Wszystko przemija, ale u kresu wszystkiego pozostaje miłość. Wszystko przemija, ale nie Bóg i nie miłość". / Z wystąpienia Papeża Jana Pawła II, Kijów 23 czerwca 2001 r./ Na fot. 4 - pomnik w Kryłowie, a na fot. 5 - pomnik w Turkowicach.

Mołożów. Mogiła powstańców z 1863 r. (fot. 1 i 2). W maju 1863 w bitwie stoczonej z Moskalami pod Mołożowem zginęło ok. 100 powstańców. Dzień wcześniej była bitwa pod Turkowicami. Ranni zostali
przewiezieni do Mołożowa i zamordowani przez Kozaków.
Na Z. Hrubieszowskiej można spotkać kurhany, kryjące prochy ze średniowiecza, a może nawet ze starożytności (fot. 3 - kurhan w Ślipczu).

W Gródku, nad Huczwą, niedaleko jej ujścia do Bugu pozostałości potężnego grodziska (fot. 4). Stanowił jedno z umocnień Grodów Czerwieńskich. Dobrze zachowane wały wznoszą się na 20 m. nad poziom rzeki.

Królewski Kąt. W tym bagnistym obniżeniu oddziały Chrobrego przeprawiały się przez Bug w 1018 r., w czasie słynnej wyprawy na Kijów.


Archeologicznym bogactwem Z. Hrubieszowskiej są zabytki należącedo do grupy masłomęckiej, nazwanej od miejscowości Masłomęcz, w której prowadzono bqadani wykopaliskowe. Odkryto tutaj cmentarzysko i osadę Gotów (II -IV w.n.e.). Skandynawscy Goci byli związkiem różnych plemion pochodzenia germańskiego. Wędrując w kierunku południowo - wschodniej Europy część z nich osiadła w Kotlinie Hrubieszowskiej. Na fot. 1 "wykopki" w poszukiwaniu Gotów w Gródku w 2004 r. Na fot. 2 i 3 - fragmenty grobów gockich w Masłomęczu. Zrekonstuowana chata gocka w Masłomęczu (fot. 4 i 5).

Budynek murowany blebanii w Hrubieszowie, wybudowany w 1746 r., przebudowanany na przełomie XIX i XX w. (fot. 1). W tym właśnie budynku przyszedł na świat 20 sierpnia 1847 r. wielki polski pisarz Bolesław Prus.

W tym domu (fot. 2) urodził się Wiktor Zin - architekt, malarz, rysownik oraz wspaniały gawędziarz, znany z programu telewizyjnego ”Piórkiem i węglem”, w którym popularyzował m.in. bogate i wyjątkowe dziedzictwo kulturowe Ziemi Hrubieszowskiej.

Dwór Du Chateau (fot. 3), jeden z najciekawszych zabytków Hrubieszowa, nazwany tak od znanej hrubieszowskiej rodziny, wywodzącej się od żołnierza napoleońskiego, do której należał przez wiele dziesięcioleci. Centralna część dworu została wzniesiona na miejscu dawnego hrubieszowskiego zamku w roku 1791. Jest to budowla parterowa, nakryta mansardowym dachem. Z piętrową częścią centralną ozdobioną czterokolumnowym portykiem wgłębnym. Obecnie mieści się w nim Muzeum im. ks. St. Staszica. Na uwagę zasługują zbiory Działu Etnograficznego, które liczą ok. 1200 zabytków ukazujących kulturę materialną duchową i społeczną powiatu hrubieszowskiego (fot. 4 i 5). Odbywają się również tutaj wspaniałe wystawy. Najciekawsze z nich to „Troja-Sen Henryka Schliemanna” z 2010 r, oraz wystawa „Srebrny koń – archeologiczne skarby między Morzem Czarnym a Kaukazem“ (2011 r.), która jest pierwszą próbą prezentacji dorobku polskich i niemieckich badań prowadzonych w XIX i na początku XX wieku na obszarach południowej Rosji i dzisiejszej Ukrainy.

Turystyka na Z. Hrubieszowskiej


Bug jest jedną z nielicznych, większych rzek w Europie o nieuregulowanym korycie. Na odcinku Kryłów - Czumów - Gródek - Horodło rzeka stanowi wschodnią granicę Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na tym odcinku Bug silnie meandruje. Na fot. 1, 2, 3 - Bug w miejscowości Gołębie. Na fot. 4 - nadbużańskie łąki, wyjątkowo piękne. Wodomierz na Bugu w Kryłowie (fot. 5).


Bug w Kryłowie (fot. 1). Wiata turystyczna w Kryłowie (fot. 2). Odnoga Bugu w Kryłowie (fot. 3). Ruiny dawnej twierdzy w Kryłowie (fot. 4). Gospodarstwo agroturystyczne w Kryłowie (fot. 5).


Rzeka obfituje w wiele gatunków ryb. Na uwagę zasługują: płoć, leszcz, karp, szczupak, sum, kleń, okoń, ukleja i sandacz. Fot. 1 i 2 - Bug k. zamku w Czumowie. Fot. 3 - Bug w Horodle. Fot. 4 - Bug w Strzyżowie. W miejscowości Ślipcze Bug przechodzi w odcinek przełomowy, przebijając się przez lessowe wzniesienia. Jest to jeden z najpiękniejszych odcinków rzeki (fot. 5).


Drugą rzeką Z. Hrubieszowskiej jest Huczwa (fot. 1). Obie te rzeki świetnie nadają się do uprawiania spływów kajakowych (fot. 2). Oprócz rzek Z. Hrubieszowska ma również inne walory przyrodnicze. W pobliżu miejscowości Chochłów jest rezerwat "Suśle Wzgórza", które obejmuje 27 hektarowe pastwisko o urozmaiconej rzeźbie (fot. 3 i 4). Jest to siedzisko susła perełkowanego. W miejscowości Gliniska na znacznych wzniesieniach terenu położony jest jeden z nielicznych w Europie rezerwat faunistyczny o powierzchni 34 ha (fot. 5). Występuje tu tchórz stepowy, łasica, łaska oraz kolonie susła perełkowanego.


Ciekawostką krajoznawczą Cichobórza jest "Czapliniec" - kolonia czapli siwej założona w małym lasku. To właśnie tutaj czaple siwe stworzyły swoje „państewko” Fot. 1 i 2). Są również inne atrakcje turystyczne jak: jazda bryczką, jazda konno i wypożyczalnie rowerów (fot. 3, 4 i 5).


We wsi Masłomęcz wykonano replikę Chaty Gockiej i uruchomiono Szlak Gocki łączący Masłomęcz z Kryłowem w gminie Mircze. Ponadto przy Gockiej Chacie działa grupa masłomęckich „Gotów”, odtwarzająca rzemiosło starożytnych osadników oraz drużyna wojowników gockich, pokazująca technikę walk na miecze i włócznie (fot. 1, 2 i 3). Ważnym elementem rozwoju turystyki są niewątpliwie prześcia granicze. Jedno w Zosinie (fot. 4), a drugie w Dołhobyczowie (fot. 5). To drugie jest dużym przejściem granicznym, z możliwością przekraczania granicy również przez pieszych i rowerzystów. Zwiększyło to znacznie ruch graniczny i turystyczny.